File:AGAD Statut Koła Polskiego w parlamencie austriackim w Wiedniu 1.JPG

Polski: Reformy polityczne zainicjowane w roku 1860 r. w monarchii austriackiej doprowadziły do powstania austriacko-węgierskiej monarchii federalistycznej z dwuizbową Radą Państwa i autonomicznymi Sejmami Krajowymi. Parlament centralny, Rada Państwa, składał się z Izby Panów, którą tworzyli członkowie zasiadający w niej na zasadzie dziedziczenia (z rodów polskich: Potoccy, Sapiehowie, Lanckorońscy, Sanguszkowie, Lubomirscy, Gołuchowscy, Baworowscy i Czartoryscy) lub mianowani dożywotnio przez cesarza (spośród Polaków m.in.: Stanisław Badeni, Włodzimierz Dzieduszycki, Artur Potocki, Eustachy Sanguszko, Adam Sapieha, Franciszek Smolka , Józef Szujski, Mikołaj Zyblikiewicz,) i Izby Poselskiej, składającej się początkowo z posłów delegowanych przez poszczególne sejmy krajowe, później, od 1873 r., wybieranych osobno, systemem 4 kurii wyborczych, w wyborach opartych na cenzusie majątkowo-stanowym.

Koło Polskie zostało utworzone w 1867 r. , wcześniej od 1861 r. funkcjonowało w Radzie Państwa tzw. „Kółko Polskie”. w 1873 r. liczyło 49 członków (Galicja miała wtedy 63 mandaty), przeważnie wieloletnich parlamentarzystów działających pod długoletnim kierownictwem Kazimierza Grocholskiego (obdarzonego za swe usługi na rzecz monarchii jednym z najwyższych austriackich odznaczeń – tytułem tajnego radcy). Reprezentacja polska w parlamencie wiedeńskim składała się w większości z ziemiaństwa, co wynikało z konstrukcji ordynacji wyborczych, w 1897 r., po wprowadzeniu piątej kurii wyborczej „powszechnej” trafili do niego także ludowcy, socjaliści. Posłowie polscy na ogół zajmowali stanowiska propaństwowe i wiernopoddańcze, a jeśli opozycyjne, to była to opozycja umiarkowana, zdołali przez to wiele osiągnąć, rozszerzając granice autonomii w Galicji, głównie w sferze kultury i nauki, wpływając na wiedeńską scenę polityczną i uczestnicząc w rządach centralnych Austrii (tzw. ministrowie dla Galicji: m.in. Kazimierz Grocholski, Florian Ziemiałkowski, Kazimierz Chłędowski, Michał Bobrzyński; premierzy rządu austriackiego: Alfred Potocki i Kazimierz Badeni, minister spraw zagranicznych: Agenor Gołuchowski junior, ministrowie finansów: Julian Dunajewski i Leon Biliński). Sposób funkcjonowania Koła Polskiego w Radzie Państwa regulowała początkowo „Ustawa Koła Posłów” przewidująca prezydium klubu złożone z prezesa, wiceprezesa, 2 sekretarzy i określająca kompetencje szefa Koła (zwoływanie posiedzeń, ustalanie porządku dziennego obrad i przewodniczenie im, rozstrzyganie spraw spornych, decyzje większością głosów). Uchwalony w 1908 r. statut rozszerzył prezydium o 1 wiceprezesa, dodał stanowisko archiwisty Koła, zobowiązał także członków do dyscypliny przy głosowaniach dopuszczając możliwość uchylenia się od głosowania w sposób ustalony przez Koło poprzez zgłoszoną wcześniej nieobecność na głosowaniu. Za kres funkcjonowania Koła Polskiego w parlamencie austriackim przyjmuje się uchwałę z 15 października1918 r., w której posłowie stwierdzili, że od tej chwili uważają się za obywateli suwerennej i zjednoczonej Polski. Udział w pracach Koła Polskiego był dobrą szkołą parlamentarną dla przyszłych działaczy politycznych odrodzonej państwowości polskiej (m.in. Ignacego Daszyńskiego wybranego posłem z Krakowa w piątej kurii w 1897 r., Jędrzeja Moraczewskiego czy przywódcy ludowców Wincentego Witosa). Opis: Oryginał, język polski, druk (broszura) o wymiarach 9 x 14 cm, ss. 15, nlb. 1

autor komentarza: Wiesław Filipczyk