File:AGAD (7) Lakowy odcisk pieczęci Rządu Narodowego, Pudło 663, s. 53.png

Lakowy odcisk pieczęci Rządu Narodowego
Tymczasowy Rząd Narodowy powstał w dniu wybuchu powstania styczniowego 22 I 1863 r. w wyniku przekształcenia z Komitetu Centralnego Narodowego i pod tą nazwą przetrwał do 10 maja. Po przejęciu władzy przez stronnictwo białych TRN zmienił nazwę na Rząd Narodowy. Posiadał on pełną władzę ustawodawczą i wykonawczą, cywilną i wojskową. Wydał szereg dekretów, które wobec braku innych, wyższych organów władzy miały moc ustaw. Utworzył własną tajną administrację państwową, która m.in. nakładała i zbierała podatki, posiadała własną pocztę, wydawała prasę. Działały także tajne sądy, mogące egzekwować zasądzone wyroki. Poszczególne wydziały Rządu Narodowego pełniły rolę ministerstw, kierując wyznaczonymi dziedzinami "tajemnego" państwa, i realizowały zadania zgodnie ze swoimi kompetencjami. Struktura organizacyjna zapewniała ciągłość władzy Rządu Narodowego, który zmieniał swój skład osobowy i polityczny charakter. Za koniec działalności Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym uważa się aresztowanie Traugutta (10 IV 1864).
Kierownictwo powstania zorganizowało sprawnie funkcjonujące "państwo podziemne". Rząd organizował zaopatrzenie i sprowadzał broń, tworzył też administrację terenową. Rozbudowanie struktury Rządu Narodowego miało na celu utworzenie gotowego aparatu państwowego, który mógłby zacząć normalnie funkcjonować w momencie odzyskania niepodległości. Temu zadaniu w znacznej mierze służył rozwój powstańczej sfragistyki. Utworzono liczne instytucje, powstańcze urzędy wszystkich szczebli. Każdemu z nich nadawano odpowiednią pieczęć, będącą oznaką władzy. Pieczęć pozwalała na wydawanie rozkazów i zobowiązywała do ich wykonania. Dla wielu uczestników powstania była jedynym widocznym symbolem powstańczego rządu. Prawie wszystkie oficjalne druki Organizacji Narodowej posiadały odciski pieczęci i to nie tylko urzędowe dokumenty, lecz także różnego rodzaju ulotki kolportowane: rozdawane, rozsyłane czy rozklejane po ulicach.
W stosunkowo krótkim okresie po wybuchu powstania sporządzono ogromną ilość pieczęci różnych urzędów. W sfragistyce z lat 1863-1864 można wyróżnić pieczęcie z samym tylko napisem, dalej zaś jedno-, dwu- i trójherbowe. Występują pieczęcie z samym Orłem, Orłem i Pogonią oraz Orłem, Pogonią i Archaniołem Michałem. W świadomości polskiej w okresie porozbiorowym Orzeł biały był godłem narodowym oraz symbolem ruchów narodowowyzwoleńczych. Nie inaczej było podczas powstania styczniowego. Orzeł na pieczęciach był przedstawiany w koronie lub rzadziej bez niej. Pieczęcie z samym Orłem są jednak rzadko spotykane. Znacznie częściej występowały się na nich Orzeł z Pogonią litewską. Ten podwójny herb pojawił się już na wykonanej między 3 i 5 VII 1862 r. pieczęci Komitetu Centralnego Narodowego. Występowanie na pieczęciach, połączonych herbów Polski i Litwy, tj. Orła i Pogoni, wyrażało wspólne dążenia do odzyskania niepodległości przez oba narody. Wizerunek Archanioła Michała, będący herbem guberni kijowskiej, miał stanowić godło Ukrainy. Został on dołączony do Orła i Pogoni w styczniu 1863 r. Pomysłodawcą połączenia trzech herbów na pieczęci powstańczej był naczelnik miasta Warszawy Stefan Bobrowski. Umieszczając podobiznę Archanioła Michała w godle narodowym władze powstańcze chciały podkreślić fakt, iż prawobrzeżna Ukraina jest częścią historycznej Polski. 19 I 1863 r. na posiedzeniu Komitetu Centralnego Narodowego wprowadzono pieczęć, na której umieszczono trzy tarcze ustawione w szeregu na udrapowanym płaszczu gronostajowym. Na środkowej tarczy, zwieńczonej krzyżem, znajdował się Orzeł polski, dzierżący w prawym szponie miecz, a w lewym krzyż. Po jego lewej stronie umieszczono litewską Pogoń, a z prawej Archanioła Michała z mieczem w prawej dłoni i tarczą w lewej. Pod środkową tarczą widniała data 1863, a w otoku napis Wolność, Równość, Niepodległość. Po upadku dyktatury Mariana Langiewicza w marcu 1863 r. Rząd Narodowy używał znów pieczęci z podwójnym polsko – litewskim herbem. Wobec podjęcia działań zbrojnych wkrótce jednak powrócił do potrójnego herbu. Najbardziej znana pieczęć powstańcza przedstawia Orła, Pogoń i Archanioła Michała. Wszystkie trzy herby były umieszczone na jednej trójpolowej tarczy herbowej. Orzeł i Pogoń znajdowały się w górnej części, natomiast Archanioł Michał umieszczony był w dole tarczy. Całość wieńczyła korona. Taki wizerunek pieczęci zaczął obowiązywać od 10 V 1863 r.
Prezentowana pieczęć jest okrągła, trójherbowa, znajduje się na tarczy angielskiej, odwrotnie widlasto rozdzielonej, zwieńczonej koroną. Na górze po lewej stronie znajduje się Orzeł w koronie, trzymający w prawym szponie miecz, a w lewym krzyż. a po prawej stronie znajduje się Pogoń, a na dole Archanioł Michał z mieczem w prawej dłoni i tarczą w lewej. W górnym otoku widnieje napis: Rząd Narodowy, a w dolnym, częściowo zatarty, Naczelnik Zbroj: Augustgo i Grodgo (czyli Naczelnik Sił Zbrojnych Województwa Augustowskiego i Grodzieńskiego). Pieczęć została odciśnięta w czerwonym laku.
Opis zewnętrzny: Odcisk pieczęci w czerwonym laku o średnicy 30 mm na papierze
Miejsce przechowywania: Rząd Narodowy powstania 1863-1864. Archiwum Izby Obrachunkowej, sygn. 663 s. 53