File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Houten wajangpop voorstellende Trijata TMnr 4283-4.jpg

Nederlands: Stokpop. Houten wajangpop voorstellende Trijata. Trijata is een karakter in de Ramayana verhalen. Zij is een reuzin en de dochter van Wibisana, de broer van de demonenvorst Rahwana. In tegenstelling tot zijn broer heeft Wibisana een edel figuur en karakter. Trijata wordt de echtgenote van de aap Hanoman. In het Ramayana verhaal is zij degene die, de echtgenote van prins Rama, prinses Sinta, beschermt tegen Rahwana.

Wayang betekent pop en toneel. Het wordt als naam gebruikt voor zes verschillende vormen van wajang en voor verschillende soorten verhalen. Wajang maakt deel uit van de hedendaagse Indonesische cultuur. Kenmerkend voor wajang is dat het gebruik maakt van een vast repertoire van verhalen met vaste personages en vaste types. De personages spreken in het Oud-Javaans, het Kawi, dat het publiek niet begrijpt. De komische clowns-bediendes, panakawans, spreken wel gewoon Javaans en zorgen voor sociaal-maatschappelijke reflectie van de opvoering. De dalang, de poppenspeler of leider, verzorgt de begeleiding van de gamelan.

Er zijn verschillende soorten wajang:

• Kulit & Gedhog: platte leren poppen die tegen een scherm gespeeld worden.
• Golek; Tengul & Cepak: ronde houten poppen die op een open toneel gespeeld worden
• Klitik of Krucil: platte houten poppen die op een open toneel gespeeld worden
• Topeng: gemaskerde dansvoorstellingen
• Wong: ongemaskerde dansvoorstellingen
• Beber: prenten die op een rol getekend zijn en waarbij telkens een nieuwe afbeelding wordt getoond.

Het wajangrepertoire:

• De Javaanse Panji- en Damar Wulan verhalen.
• De Arabische Menak verhalen (Amir Hamzah), met een sterk islamitische karakter.
• De Wayang Purwa: de zogenaamde 'oude' wajang, de Mahabharata en Ramayana. Deze verhalen hebben hun oorsprong in India en zijn meer dan 2000 jaar oud en hebben een Hindoeïstisch karakter.

De Ramayana gaat over Rama, een incarnatie van de god Vishnu, en zijn ontvoerde vrouw Sinta, die door de demonenvorst Rahwana gevangen wordt gehouden. De vorst Dasarata krijgt van zijn echtgenote Kausalya zijn eerste zoon Rama en van zijn andere vrouwen krijgt hij de zonen Barata, Lesmana en Satrugna. Rama groeit met zijn broers op en trouwt met prinses Sinta. Wanneer de troonopvolging actueel wordt zet Kekayi, de moeder van de tweede zoon Barata, haar man onder druk. Hij heeft haar lang geleden beloofd twee wensen te vervullen. Naar haar wens wordt Barata Dasarata's opvolger en moet Rama veertien jaar in ballingschap. Barata probeert tevergeefs zijn broer hiervan te weerhouden. Lesmana volgt Rama en Sinta in ballingschap. Gedrieën leven ze in een hut in het woud. Rama neemt het op zich om de strijd met de reuzen aan te gaan, die het leven van de mensen in de buurt vergallen. Rahwana probeert Rama tegen te houden en wordt bovendien verliefd op Sinta. Hij verzint een list en vermomt zich als gouden hert. Rama gaat met pijl en boog achter het hert aan op aandringen van Sinta. Door een andere list wordt Lesmana ook bij Sinta vandaan gelokt, zodat Rawana vermomd als bedelmonnik Sinta ongestoord kan ontvoeren naar zijn rijk Ngalengka-Srilangka. In talloze avonturen en gevechten probeert Rama zijn echtgenote terug te winnen. Hij wordt daarbij geholpen door de apenkoning Sugriwa en de generaal Hanuman met zijn apenleger. In een grote eindstrijd overwint Rama de demonenvorst en wordt Sinta bevrijd. Omdat de veertien jaren ballingschap inmiddels zijn verstreken, keren Rama, Sinta en Lesmana terug naar hun vaderland. Daar ontvangt Barata hen met open armen en roept hij Rama uit tot koning. Rama verdenkt Sinta ervan dat zij hem ontrouw geweest is tijdens haar gevangenschap. Om hier uitsluitsel over te krijgen onderwerpt hij haar aan een vuurproef. In sommige versies verbrandt Sinta, waarmee ze haar onschuld bewijst. In andere versies komt ze ongeschonden uit het vuur tevoorschijn als bewijs van haar trouw en zuiverheid.

Bij welke gelegenheid wordt de wajang opgevoerd?

• bij belangrijke feestdagen in een mensenleven: geboorte, besnijdenis en huwelijk
• bij belangrijke religieuze feestdagen zoals de geboorte van de profeet en Nieuw Jaar
• bij de Bersih Desa, het jaarlijkse feest waarin het dorp wordt 'gereinigd'.
• bij belangrijke feestdagen zoals het gregoriaanse Nieuw Jaar
• bij ruwat voorstellingen: als kwaad moet worden afgezworen.
• Sinds jaar en dag ook met grote regelmaat op de televisie.

Wajangvoorstelling

Een wajangopvoering verloopt volgens een vaste volgorde van scènes.

1. Een lovende beschrijving van het eerste rijk. De belangrijkste karakters worden opgevoerd in een koninklijk paleis of in het verblijf van de goden (afhankelijk van het lakon).
2. De koning en zijn ministers zijn bijeengekomen om een bepaald probleem in het koninkrijk op te lossen: een huwelijk met problemen, het afweren van een vijandelijke aanval, de ontvoering van een kind etc.
3. In deze scène verplaatst het verhaal zich naar het koninkrijk van de vijanden. De vijandige koning bespreekt zijn problemen met zijn gevolg, beslist wat hij moet doen en trekt ten strijde.
4. In een woud vindt een eerste strijd plaats om duidelijk te maken welke personen voor welke partij vechten. In deze strijd vallen geen doden en hij eindigt altijd onbeslist. Figuren die rechts van de poppenspeler staan opgesteld behoren tot de 'goede' partij en figuren die links staan opgesteld tot de 'slechte' partij.
5. De held van het verhaal komt rond middernacht op. Hij houdt zich staande in de hierop volgende gevechten, dwalingen en intriges.
6. Het grootste gevecht van de lakon vindt plaats, die altijd afloopt met de overwinning van de goede partij.
7. Er vindt een afsluitend feest plaats in het paleis van de goede koning.