จิตรกรรมประกอบโคลงภาพพระราชพงศาวดาร

• ไทย: โคลงภาพพระราชพงศาวดาร เป็นหนังสือแต่งขึ้นโดยพระราชดำริพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อประกอบภาพเรื่องพระราชพงศาวดารที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ช่างเขียนฝีมือดีช่วยกันวาดขึ้น จำนวน 92 ภาพ จำนวนโคลง 376 บท โคลงนี้เป็นบทพระราชนิพนธ์บ้าง โปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการแต่งถวายบ้าง เมื่อแต่งแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2430 โปรดเกล้าฯ ให้นำภาพเขียนพระราชพงศาวดารไปประดับพระเมรุท้องสนามหลวงเพื่อให้มหาชนได้ชม ในงานพระเมรุสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพาหุรัดมณีมัย, สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าตรีเพ็ชรุตม์ธำรง, สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าศิริราชกกุธภัณฑ์ และพระอัครชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคนารีรัตน์ พร้อมทั้งโปรดเกล้าฯ ให้รวบรวมโคลงเรื่องพระราชพงศาวดารรวมพิมพ์เป็นเล่ม โดยให้พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) แต่งบานแผนกเป็นร่ายและโคลงกำกับ พระราชทานเป็นของแจกในงานพระเมรุเป็นการพิมพ์ครั้งแรก เนื้อความในพระราชพงศาวดารที่โปรดเกล้าฯ ให้นำมาแต่งประกอบภาพเป็นเหตุการณ์ประวัติศาสตร์สำคัญสมัยอยุธยา สมัยธนบุรี และสมัยรัตนโกสินทร์ (ถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว) ปัจจุบันภาพจิตรกรรมชุดนี้คงเหลืออยู่เพียง 41 ภาพ โดยอยู่ในความดูแลของสำนักพระราชวัง จำนวน 24 ภาพ และอยู่ในความดูแลของกรมศิลปากร จำนวน 17 ภาพ

• จิตรกรรมประกอบโคลงภาพพระราชพงศาวดาร
• 
  รูปที่ 4 แผ่นดินสมเด็จพระนครินทราธิราช "ภาพเจ้าอ้ายเจ้ายี่ชนช้าง"
  ผู้วาดภาพ: นายเทศ
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ขณะดำรงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม
• 
  รูปที่ 5 แผ่นดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ "ภาพพระอินทราชาชนช้างกับหมื่นนคร"
  ผู้วาดภาพ: พระยาจินดารังสรรค์ (สาย) ขณะยังมีบรรดาศักดิ์เป็นหลวงสุวรรณสิทธิ์
  ผู้ประพันธ์โคลง: หม่อมเจ้าประภากร มาลากุล
• 
  รูปที่ 10 แผ่นดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ "ภาพพระสุริโยทัยขาดคอช้าง"
  ผู้วาดภาพ: สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์ ขณะดำรงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัติวงศ์
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• 
  รูปที่ 21 แผ่นดินสมเด็จพระมหาธรรมราชา "ภาพสมเด็จพระนเรศวรตามจับพระยาจีนจันตุ"
  ผู้วาดภาพ: นายใหญ่
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• 
  รูปที่ 22 แผ่นดินสมเด็จพระมหาธรรมราชา "ภาพสมเด็จพระนเรศวรทรงปืนข้ามแม่น้ำสะโตง"
  ผู้วาดภาพ: พระวิทยประจง (จ่าง โชติจิตรกะ) ขณะยังบวชเป็นพระภิกษุ ในชื่อพระจ่าง
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• 
  รูปที่ 29 แผ่นดินสมเด็จพระนเรศวรมหาราช "ภาพสมเด็จพระนเรศวรทำยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชา"
  ผู้วาดภาพ: หลวงพิศณุกรรม์ หรือหลวงเพ็ชวกรรม (เล็ก)
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร ขณะดำรงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร
• 
  รูปที่ 31 แผ่นดินสมเด็จพระนเรศวรมหาราช "ภาพทูตเชียงใหม่เฝ้าถวายราชบรรณาการ"
  ผู้วาดภาพ: ไม่ปรากฏข้อมูล
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระยาอภิชิตชาญยุทธ (เจริญ เศวตนันทน์) ขณะมีบรรดาศักดิ์เป็น จ่าชำนาญทั่วด้าว
• 
  รูปที่ 56 แผ่นดินสมเด็จพระเจ้าเสือ "ภาพพันท้ายนรสิงห์ถวายชีวิต"
  ผู้วาดภาพ: พระวรรณวาดวิจิตร (ทอง จารุวิจิตร) ขณะนั้นยังเป็นเพียงนายทอง ยังมิได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ขณะดำรงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าวรวรรณากร
• 
  รูปที่ 57 แผ่นดินพระเจ้าท้ายสระ "ภาพช้างทรงพระมหาอุปราชแทงช้างพระที่นั่ง"
  ผู้วาดภาพและผู้ประพันธ์โคลง: สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์ ขณะดำรงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัติวงศ์
• 
  รูปที่ 71 แผ่นดินพระเจ้ากรุงธนบุรี "ภาพแห่พระแก้วมรกฏแลพระบางลงมากรุงธนบุรี"
  ผู้วาดภาพ: ไม่ปรากฏข้อมูล
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระอมรสินธพ (นก) ขณะมีบรรดาศักดิ์เป็น ขุนภักดีอาสา
• 
  รูปที่ 72 "ภาพเมื่อจลาจลในกรุงธนบุรี พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าเสด็จกลับจากเมืองเขมร"
  ผู้วาดภาพ: นายขำ
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• 
  รูปที่ 77 แผ่นดินพระบาทสมเด็จฯ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก "ภาพตีเมืองตานีได้ปืนใหญ่"
  ผู้วาดภาพ: นายวร
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระยามนูสารศาสตรบัญชา (ศิริ เอมะศิริ) ขณะมีบรรดาศักดิ์เป็น นายเสถียรรักษา
• 
  รูปที่ 88 แผ่นดินพระบาทสมเด็จฯ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก "ภาพโสกันต์เจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี"
  ผู้วาดภาพ: พระวรรณวาดวิจิตร (ทอง จารุวิจิตร) ขณะนั้นยังเป็นเพียงนายทอง ยังมิได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์
  ผู้ประพันธ์โคลง: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าขจรจรัสวงศ์ กรมหมื่นปราบปรปักษ์ (ขณะนั้นยังมิได้ทรงกรม)
• 
  รูปที่ 89 แผ่นดินพระบาทสมเด็จฯ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก "ภาพองเชียงสือสามิภักดิ์"
  ผู้วาดภาพ: พระเชียงอิน (เป็นพระภิกษุ)
  ผู้ประพันธ์โคลง: สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ขณะดำรงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ