File:گورستان تاریخی حاجی‌کند بوکان، ذره ذره نابود شد.jpg

فارسی: از بدو هستی تا به امروز یکی از اساسی ترین تفکرات آدمی را مساله مرگ و جهان پس از آن تشکیل داده است.یکی از اجزای جداناپذیر این تفکر ( مرگ و جهان پس از آن ) در کلیه جوامع از روزگاران کهن تا به امروز که همچون ابزاری اساسی برای نمود های عینی و معنوی آن به کار رفته ، مزار و سنگ های مزار است. سنگ از دیرباز همواره برای آدمی از جایگاه خاصی برخوردار بوده است، چه در قالب منزلگاه و جایگاه سکونت و چه به عنوان ابزار و وسیله کار و چه در قالب هویتی مقدس و مذهبی.

مراسم تدفین و خداحافظی با مردگان در ایران علی الخصوص در شمالغرب و مناطق زاگر نشین از دوران باستان تا به کنون همواره آداب خاصی داشته است. این موضوع را می‌توان به درستی از شکل و شمایل گورستان‌ها و نمادهایی که روی قبرها قرار دارند، دریافت. سنگ قبرها یکی از پر رمز و رازترین منابع تاریخ گذشتگان به شمار میروند سنگ قبرهای هر منطقه و کشوری تحت تاثیر معماری، معیشت و فرهنگ آن منطقه است. معرفی شخصیتها، آیات و احادی،، اشعار و سایر اطلاعات تاریخی که بر روی سنگ قبرها حکاکی شده، مجموعه بسیار خوبی برای بررسی تاریخ، فرهنگ و هنر آن مناطق محسوب می شود و می تواند موقعیت اجتماعی، اعتقادات و باورهای مردم دوره خود را در اختیار بشر امروزی قرار دهد.

سنگ از گذشته های دور مورد توجه انسان بوده و از آن به عنوان ابزار استفاده می کرده است. بر اساس پژوهش های انجام شده از آن به عنوان شی آیینی و نگهبان مزار در کنار آرامگاه مردگان استفاده می شده است تا روح مردگان برای همیشه مانند سنگ فساد ناپذیر باقی بماند.

در این خصوص میتوان به بسیاری از گورستان های قدیمی و تاریخی در ایران و دامنه های زاگرس از ایلام تا کردستان و آذربایجان اشاره کرد که اتواع و اقسام سنگ قبر در آن مشهود است، شهرستان بوکان نیز همانند دیگر شهر های ایران دارای گورستان های تاریخی و باارزشی بوده است که به مرور زمان آثارشان رو به نیستی رفته است. از جمله گورستان های تاریخی در منطقه میتوان به گورستان روستای حاجی کند در ۴۰ کیلومتری شهر بوکان اشاره کرد که چندین سنگ قبر عظیم الجثه و با هیبت را در خود جای داده است.

در این گورستان ۶ سنگ خارای ساده بدون هیچ نقش و یا نوشته‌ای با ارتفاع حدود ۳ متر و عرض ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر وحود دارد که متاسفانه به علت حفاری و کندوکاو های غیرمجاز به تعدادی از این سنگ ها خسارات عدیدی وارد گردیده است و در چون این کندوکاو ها به نقش قبر ختم یافته است احتمال افتادن دیگر سنگ ها هم وجود دارد. بە گفتە بومیان و ساکنین منطقه عمر این قبور به احتمال زیاد به دوره صفویه برگردد و این گفته را نیز رئیس ادارە میراث فرهنگی در مصاحبه‌ای تایید کرده‌اند و اشاره کرده‌اند که این گورستان در زدیف ثبت آثار ملی قرار گرفته است اما متاسفانه وضعیت آن خیلی ناپایدار است و به احتمال زیاد اگر مسئولین در ساماندهی و مرمت آن عاجل نباشند این گورستان تاریخی مانند دیگر گورستان ها از بین می رود.

حفظ گورستان های قدیمی به عنوان آثار فرهنگی و هنری باقی مانده از گذشتگان حائز اهمیت است.