File:AGAD (5) Odezwa warszawskich Braci Żydów, Pudło 663 s. 29.png

Odezwa do ludności żydowskiej demaskująca politykę caratu wobec Żydów i wzywająca ich do zacieśnienia więzi z Polakami.
Anonimowa ulotka podpisana przez „Polaków-Żydów”, skierowana do współwyznawców a wzywająca do wspólnej walki z Polakami przeciwko polityce rosyjskiej. Odwołanie do wielowiekowego pokojowego współżycia Polaków i Żydów na ziemi polskiej.
Początek lat 60. XIX w. to okres manifestacji patriotycznych w Królestwie Polskim (patrz też poz. 1). Obok Polaków brali w nich udział również Żydzi. Najczynniej uczestniczyła w tych wydarzeniach zasymilowana inteligencja, ucząca się młodzież i rzemieślnicy. Wśród ofiar poległych podczas tłumienia manifestacji z 27 II i 8 IV 1861 r. znaleźli się także Żydzi. Symboliczną wymowę miała śmierć młodego Żyda, Michała Landego, który podczas kwietniowej demonstracji zginął niosąc krzyż. Część ludności żydowskiej widziała w polskim ruchu niepodległościowym szansę na uzyskanie pełnych praw obywatelskich. Polskie stronnictwa polityczne ze swej strony także próbowały zaktywizować ludność żydowską do współdziałania przeciwko zaborcy. Nierzadko miały miejsce przykłady wskazujące na otwartość z obu stron – zarówno w kościołach katolickich jak i w żydowskich bożnicach miały miejsce zgromadzenia polityczne, na których zgromadzeni deklarowali braterstwo obu wyznań w walce o niepodległość kraju. Działalność polityczną prowadzili m.in. rabin warszawski Dow Ber Meisels oraz kaznodzieje Markus Jastrow i Izaak Kramsztyk. Meisels znalazł się nawet w składzie warszawskiej Delegacji Miejskiej, powstałej po wydarzeniach z lutego 1861 r. Żydzi uczestniczyli także w innych polskich manifestacjach patriotycznych: w obchodach rocznicy Unii Lubelskiej, w pogrzebie abpa Antoniego Fijałkowskiego. Gdy wojska rosyjskie sprofanowały kościoły katolickie, na znak protestu zamknięto także synagogi. Zbliżenie Polaków i Żydów widoczne było także w innych sferach: Żydzi zostali dopuszczeni do cechów rzemieślniczych w Warszawie, a kupcy żydowscy – do stowarzyszeń kupieckich w Warszawie, Łodzi, Płocku i innych miastach.
Władze rosyjskie usiłowały zapobiec nadmiernemu ich zdaniem zbliżeniu Polaków i Żydów w Królestwie Polskim. Kosztem pewnych ustępstw na rzecz Żydów próbowano pozyskać ich poparcie dla władzy i zniechęcić do współpracy z Polakami. 5 VI 1862 r. ukazał się ukaz carski wprowadzający równouprawnienie ludności żydowskiej w Królestwie Polskim. „Dziennik Powszechny”, w numerze z 9 IX 1862 r. zamieścił ogłoszenie warszawskiego magistratu, że zgodnie z czerwcowym ukazem, decyzją Rady Administracyjnej i reskryptem wykonawczym Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych z sierpnia tegoż roku zniesiono wszelkie ograniczenia wobec Żydów w zgromadzeniach rzemieślniczych i kupieckich oraz w wyborach sędziów Trybunału Handlowego i radców Banku Polskiego. Tego samego dnia pojawiła się anonimowa odezwa podpisana „Polacy-Żydzi” skierowana do współwyznawców. W odezwie skrytykowano politykę caratu, zmierzającą do skłócenia ze sobą polskiej i żydowskiej części społeczeństwa. Rząd zaborczy nazwano „wilkiem w baraniej skórze” i oskarżono o niedawne prześladowania Żydów – nawracanie siłą na prawosławie. Nawiązano do wielowiekowej tradycji tolerancji w Polsce, która sięgała czasów króla Kazimierza Wielkiego (rozszerzył on na wszystkie ziemie polskie nadany w 1264 r. przez księcia Bolesława Pobożnego przywilej kaliski, w którym uregulowane zostały m.in. zasady udzielania przez Żydów pożyczek i handlowania przez nich żywnością): „Ośm wieków pobytu na ziemi polskiej uczyniły nas jej dziećmi i jej dzieje są naszymi dziejami, jej los naszym losem, jej wróg naszym wrogiem”. Opinia wyrażona w odezwie z września 1862 r. nie była jednak reprezentatywna dla całej ludności żydowskiej w Królestwie. Rzeczywistość była bardzo złożona. Obok postaw prawdziwej współpracy i wspólnej z Polakami walki, częsta była też wzajemna nieufność, spowodowana zarówno konkurencją ekonomiczną jak i słabą znajomością drugiej strony. W wielu wypadkach Żydzi dostarczali do oddziałów powstańczych żywność, broń i amunicję (najczęściej za wynagrodzeniem) i pomagali przy nielegalnym przekraczaniu granicy. Zdarzały się jednak również przypadki wydawania przez Żydów powstańców w ręce wojska, stosunkowo rzadkie w Warszawie, częste natomiast na prowincji, gdzie wpływy powstańcze były słabsze. Motywem współpracy z zaborczymi władzami była zarówno chęć zysku, jak też obawa, że polskie powstanie obróci się przeciwko Żydom. Niejednokrotnie rozchodziły się pogłoski o tym, że powstańcy planują rzezie na Żydach; pogłoski te pojawiały się szczególnie na terenach litewskich i białoruskich, a także na Podolu.
Oficjalne stanowisko Rządu Narodowego w kwestii żydowskiej wyrażone zostało w odezwie z 22 VI 1863 r. skierowanej do „braci Polaków wyznania mojżeszowego”, a zapowiadającej pełne równouprawnienie Żydów i nawołującej ich do wzięcia udziału w powstaniu. Rząd odwołał się do swej odezwy z 22 I 1863 r., w której ogłosił „wszystkich synów Polski, bez różnicy wiary i rodu, pochodzenia i stanu wolnymi i równymi Obywatelami kraju”.
Opis zewnętrzny: Druk, jęz. polski, 1 karta papierowa o wymiarach 208x330 mm
Opublikowano: Żydzi a powstanie styczniowe. Materiały i dokumenty, oprac. i przyg. do druku A. Eisenbach, D. Fajnhauz i A. Wein, Warszawa 1963, s. 58-59.
Miejsce: Warszawa
Miejsce przechowywania: Biblioteka Polska w Paryżu, Rząd Narodowy powstania 1863-1864. Archiwum Izby Obrachunkowej, sygn. 663, s. 29.