File:AGAD (8) Komitet Narodowy Rewolucyjny, Pudło 663, s 105.png

Odciski różnych pieczęci terenowych organów władz powstańczych (miasta Poznania, Organizacji Zaboru Pruskiego, województwa augustowskiego, województwa płockiego)
Kierownictwo powstania styczniowego stworzyło "państwo podziemne" ze sprawnie funkcjonującą administracją terenową. Rozbudowanie struktury Rządu Narodowego miało na celu utworzenie gotowego aparatu państwowego, który zacząłby normalnie działać w chwili odzyskania przez Polskę niepodległości. Temu zadaniu podporządkowany był rozwój powstańczej sfragistyki. Pieczęcie nadawano licznym instytucjom, nowo powstałym urzędom wszystkich szczebli. Pieczęć, stanowiąca oznakę potęgi i władzy, pozwalała na wydawanie rozkazów i zobowiązywała do ich wykonania. Dla wielu uczestników powstania była jedynym widocznym symbolem powstańczego rządu. Na drukach różnych urzędów powstańczych kolportowanych wśród ludności, zarówno w Warszawie, (np. naczelnika miasta i innych), na prowincji i poza granicami cesarstwa rosyjskiego tj. w zaborze pruskim i austriackim, z reguły znajdowały się odciski odpowiednich pieczęci.
Rozwój organizacji powstańczej, rozszerzenie jej zasięgu utrudniało osobiste kontakty i wymagało uwierzytelniania dokumentów nie tylko centralnej, warszawskiej, lecz także miejscowej, terenowej administracji. W stosunkowo krótkim czasie po wybuchu powstania sporządzono ogromną liczbę pieczęci różnych urzędów. Wcześniej, w listopadzie i grudniu 1862 r., na wzór pieczęci Komitetu Centralnego Narodowego (który 22 I 1863 r. przekształcił się w Rząd Narodowy) wykonano odpowiedniki dla naczelników wojewódzkich w Królestwie i dla Prowincjonalnego Komitetu Litewskiego. Na przełomie stycznia i lutego 1863 r. powstały pieczęcie dla naczelników miast, naczelników cywilnych województw i dowódców oddziałów w województwach Królestwa. Następnie w marcu i kwietniu tegoż roku wprowadzono pieczęcie dla naczelników wojskowych województw, komisarzy rządowych w województwach oraz naczelników powiatów. Rozwój powstańczej sfragistyki był związany z tworzeniem jednolitego systemu administracji narodowej. Początkowo pieczęcie powstawały w Warszawie, gdzie władze miały swoich zaufanych pieczętarzy. Później wykonywano je też w innych miastach: Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Królewcu, Wilnie, a także na emigracji w Londynie i Paryżu. Kierownictwo powstania starało się utrzymać w swoich rękach zaopatrzenie urzędów wszystkich szczebli w pieczęcie zarówno w Królestwie Polskim jak i na Litwie, Ukrainie, a także w zaborach pruskim i austriackim. Stąd też wynika dość jednolity charakter powstańczej sfragistyki. Wiedzę o miejscu przechowywania pieczęci posiadało wąskie grono osób, aby w ten sposób zmniejszyć ryzyko przejęcia ich przez władze carskie. Oczywiście taka konspiracja mogła spowodować fałszerstwa oraz inne nadużycia, dlatego też publikowano odciski nowo wprowadzonych pieczęci, a także informowano opinie publiczną o starych, wycofywanych z obiegu. Pieczęcie były wykonywane przede wszystkim dla czynnych, działających urzędów. Dlatego też zachowany materiał sfragistyczny jest bardzo pomocny przy odtwarzaniu struktury powstańczej Organizacji Narodowej.
Najczęściej spotykana pieczęć powstańcza przedstawiała trzy herby na jednej trójpolowej tarczy: Orła, Pogoń, znajdujące się w górnej części oraz Archanioła Michała umieszczonego w dole tarczy. Całość wieńczyła korona. Taki wizerunek pieczęci zaczął obowiązywać od 10 V 1863 r.
Trzy herby widnieją na większości z prezentowanych pieczęci. Zostały one odciśnięte na papierze w czarnym tuszu. Są wśród nich znaki: Naczelnika Sił Zbrojnych Województwa Augustowskiego i Grodzieńskiego, Naczelnika Wojskowego Województwa Płockiego (na tej pieczęci tylko dwa herby: Orzeł i Pogoń), Dowódcy Oddziału 2 Województwa Płockiego, Naczelnika Wojskowego Miasta Poznania, Rządu Narodowego, Organizacji Zaboru Pruskiego, Naczelnika Policji Narodowej, a filigran (czyli znak wodny) Rządu Narodowego Polskiego oraz także pieczęć sucha wyciśnięta w papierze z napisem: Niepodległość Komitet Narodowo - Rewolucyjny (tylko z Orłem i Pogonią). Komitet ten, istniejący od sierpnia do grudnia 1862 r., utworzyli zwolennicy Ludwika Mierosławskiego w opozycji wobec Komitetu Centralnego Narodowego.
Publikacja źródła: Pieczęć Naczelnika Wojskowego Województwa Płockiego [w:] Sztakielberg J. I., Pieczęcie powstańcze 1863-1864, Warszawa 1988 tablica VII, 6
Opis zewnętrzny: 12 odcisków pieczęci wyciśniętych w czarnym tuszu na papierze, 1 pieczęć sucha wyciśnięta na papierze, 1 filigran
Miejsce przechowywania: Rząd Narodowy powstania 1863-1864. Archiwum Izby Obrachunkowej, sygn. 663 s. 57, 61, 65, 69, 73, 77, 81, 85, 89, 93, 97, 101, 105, 107
Autor komentarza: Aleksander Wąsik