File:ZABUDOWA MIASTECZKA CIĘŻKOWICE, fot. M. Klag (MIK, 1999) (3486477133).jpg

I Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, 15-26 września 1999 r.

Ciężkowice to niewielkie miasto położone w dolinie rzeki Białej. Najstarsze wzmianki o nim pochodzą z końca XI w., kiedy to Judyta, żona Władysława Hermana, nadała osadę benedyktynom z Tyńca. Jednak Kazimierz Wielki odebrał zakonnikom te ziemie i w 1348 r. wystawił przywilej lokacyjny dla miasta. Ciężkowice leżały na zbiegu dwóch szlaków handlowych z Węgier, organizowano więc tutaj cotygodniowe targi i jarmark. Mieszczanie utrzymywali się z rzemiosła, głównie tkactwa i sukiennictwa. W XVI w. istniały już w mieście kanały i wodociągi. Po okresie upadku w XVII stuleciu miasto na powrót zaczęło rozkwitać. Pod koniec XVIII w. rozwijało się już prężnie, a w XIX w. wzniesiono nowy, murowany budynek ratusza (1836) i wybudowano drewniany most drogowy na rzece Białej. Uruchomienie linii kolejowej Tarnów – Nowy Sącz (1876) dodatkowo wzmocniło pozycję miasta. W 1934 r. Ciężkowice straciły prawa miejskie, jednak w 1998 r., w 650. rocznicę ich otrzymania, znów stały się miastem. Najważniejszym punktem miasteczka jest czworoboczny rynek, położony na grzbiecie wzgórza opadającego w trzech kierunkach. Pośrodku placu stoi murowany, piętrowy ratusz z niewielkim dziedzińcem wewnętrznym, zwieńczony wieżyczką z zegarem. Pochodzący z początku XIX w. budynek mieści w piwnicach kolebkowo sklepione sale, zapewne pozostałości po wcześniejszej siedzibie władz. Rynek otaczają podcieniowe domy wzniesione pod koniec XVIII i na początku XIX w. Mimo że niektóre zostały częściowo przebudowane po pożarze miasta w 1830 r. oraz w latach 50. XX w., w większości zachowały swój tradycyjny, małomiasteczkowy charakter. Są one drewniane lub częściowo murowane, parterowe, zwrócone szczytem do rynku, z głębokimi podcieniami wspartymi na ozdobnych, drewnianych słupach. Pod niektórymi domami znajdują się piwnice o kamiennych, kolebkowych sklepieniach. Podobne domy, ale o płytszych podcieniach, można zobaczyć również przy ul. Grunwaldzkiej. W pobliżu rynku znajduje się neogotycki, ceglany kościół z wieżą, noszący wezwanie św. Andrzeja. Zbudowany w 1902 r. według projektu Jana Sasa-Zubrzyckiego z zewnątrz został ozdobiony pięknie wykutą kamieniarką. We wnętrzu świątyni warto obejrzeć neogotycki ołtarz główny (1904) z wczesnobarokowym, namalowanym na drewnie wizerunkiem Chrystusa Miłosiernego – Ecce Homo.

---

Historic Architecture of Ciężkowice

Ciężkowice is a small town in the valley of the Biała River. The earliest documents mentioning its name date to the end of the 11th century, when Judyta, the wife of king Ladislaus (Władysław) Herman, granted the settlement to the Benedictine friars of Tyniec. However King Casimir the Great (Kazimierz Wielki) took the land away from the monks and in 1348 he granted the town a charter. Ciężkowice stood at the crossroads of two trade routes leading out of Hungary, and every week a market and a fair were held here. The locals made their living on a variety of crafts, mostly weaving and cloth-making. In the 16th century, the town already possessed a water pumping and drainage system. After a period of decline, in the 17th century the town started to develop again. At the end of the 18th century it prospered, and in the 19th century a new, brick town hall was built (1836), a wooden bridge constructed over the river Biała, and a railway line between Tarnów and Nowy Sącz inaugurated (1876), to the advantage of Ciężkowice. In 1934, Ciężkowice lost its municipal status, but in 1998, on the 650th anniversary of the original town charter, the status was restored. The key feature of the town is a quadrangular market square lying on a hill and sloping in three directions. In the middle of the square stands a two-storey town hall with a small inner courtyard, topped with a clock tower. Although it was built at the beginning of the 19th century, barrel vaults in the cellars are remnants of an earlier seat of government. The square is surrounded with colonnaded houses built at the end of 18th and the beginning of 19th centuries. Although some were partially remodelled after a fire in 1830, and again in the1950s, their small-town character is mostly preserved. The houses are wooden or partly brick, their gables facing the square, and deep porches are supported on decorated wooden poles. Some have cellars with stone, barrel vaults. Similar houses, with more shallow porches, can also be seen in Grunwaldzka Street. Near the square stands the neo-Gothic St Andrew’s Church with a tower. Built in 1902, and designed by a renowned architect Jan Sas-Zubrzycki, it was decorated with beautifully carved stone detail on the outside. It is worth stepping inside to see the neo-Gothic main altar (1904) with an early Baroque Merciful Christ – Ecce Homo – painted on wood.