File:AGAD Deklaracja Fryderyka II w sprawie kawy 1.jpg

Król pruski, Fryderyk II Wielki, wydaje przepisy określające zasady handlu, transportu i magazynowania kawy w celu uniknięcia oszustw związanych z fikcyjnym wywożeniem kawy za granicę i unikaniem płacenia cła.
Kawa pojawiła się w Europie w II poł. XVII w. i szybko stała się modnym napojem, szczególnie we Francji. Sprzyjało temu jej egzotyczne pochodzenie i opinia, że korzystnie wpływa ona na zdrowie. Jeszcze w XVII w. zaczęły powstawać pierwsze kawiarnie – eleganckie lokale, w których przy filiżance kawy ze śmietanką można było podyskutować ze znajomymi. Kawa była jednak towarem importowanym i płacono za nią pieniądzem kruszcowym, czyli srebrem i złotem. Tymczasem w XVII i XVIII w. w wielu krajach europejskich stosowano zasady merkantylizmu - teorii ekonomicznej, według której o bogactwie kraju decyduje zgromadzona w nim ilość srebra i złota. Rządy tych krajów, aby ograniczyć odpływ złota za granicę, starały się jak najbardziej zmniejszyć import obcych towarów nakładając na nie wysokie cła. Jednocześnie popierały produkcję rozmaitych towarów we własnym kraju i ich eksport, aby ściągnąć złoto do siebie, czyli uzyskać dodatni bilans handlowy. W Polsce idee merkantylizmu nie były stosowane, a wolny handel istniał aż do 1775, kiedy to wprowadzono cło na granicach. Inaczej było w Prusach, które w 1772 po pierwszym rozbiorze Polski przejęły część ziem polskich – Pomorze Gdańskie i Ziemię Nadnotecką, w tym Złotów. Władcy pruscy, aby osiągnąć jak największe dochody pozwalające na utrzymanie ogromnej armii, starali się rozwinąć kraj gospodarczo, stosując właśnie politykę merkantylistyczną, m.in. wspierali rozwój manufaktur. Król Pruski Fryderyk II Wielki (1740-1786) przede wszystkim skupił się na ograniczaniu importu, nakładając na sprowadzane towary, szczególnie te luksusowe, jak kawa, wino czy tytoń, bardzo wysokie cła. Przykładem tego jest właśnie publikowana tutaj “Deklaracja ...”, czyli ustawa. Dokument ten zachował się w aktach miasta Złotowa i był zapewne podstawą do ściągania wymienionych w nim opłat od osób handlujących kawą w tym mieście i jego okolicy. Ponieważ większość mieszkańców tych terenów stanowili Polacy, tekst ustawy został przetłumaczony na język polski, aby osoby nie przestrzegające tych przepisów nie mogły tłumaczyć się nieznajomością prawa – jak głosi ostatni artykuł “Deklaracji”. Przepisy te obowiązywały tylko trzy lata. W 1781 król stworzył monopol państwowy na kawę, na wzór istniejącego już od 1765 monopolu na tytoń. Oznaczało to, że sprowadzać i handlować kawą mogło tylko państwo, utrzymując jej cenę na wysokim poziomie, co miało zarówno przynosić państwu wysoki dochód, jak i ograniczyć konsumpcję kawy (Fryderyk II uważał, że jest ona szkodliwa dla zdrowia). Jednak ograniczenie handlu, powodowane przez cła i wysokie podatki, nie tylko nie sprzyjało rozwojowi gospodarczemu kraju, ale też wywoływało niezadowolenie ludności. Duże zapotrzebowanie na zagraniczne towary spowodowało rozwój przemytu, zajęcia bardzo dochodowego, z którym władze starały się, nie zawsze skutecznie, walczyć. Monopol państwowy na kawę w Prusach został zniesiony dopiero po śmierci Fryderyka II.
Miejsce: Schnöwalde, Prusy
Opis zewnętrzny: Oryginał, druk, jęz. polski i niemiecki, papier o wymiarach 214 x 350 mm, 7 stron
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Koszalinie, Akta miasta Złotowa, sygn. 66, karty 15-18
Autor komentarza: Bogusława Deryło