File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Beschilderd stulpmasker met verschillende figuren gedanst bij het Epa-festival TMnr 4390-1.jpg

Nederlands: Stulpmasker met bovenbouw in de vorm van een moeder met vermoedelijk een drietal tweelingfiguren, o.a. aan weerszijden van de moeder. De grote vrouwenfiguur heeft de typische Noord-Ekiti haardracht. Op haar schoot zit een tweeling. Beide kinderen houden een schaal vast, waarop offers gelegd kunnen worden. Ook op de rug van de vrouw zit een kind. Daar omheen staan 6 figuren. De afgebeelde figuren zijn afkomstig uit het dagelijkse leven en zouden alle tweelingen kunnen voorstellen. Een van de mannelijke figuren heeft een hond aan een touw, een offerdier. De witte haan die door een van de vrouwfiguren aan een touw wordt gehouden, refereert eveneens aan een offerdier.

Epa-maskerades vinden plaats bij de noordoostelijke Yoruba uit het Ekiti-district. De maskers, ook bekend als Elefon, bestaan doorgaans uit een basismasker, 'ikoko', dat vaak bestaat uit een Januskop en dus twee gezichten heeft. De danser kijkt door de mond van het masker; zijn lichaam is gehuld in doeken of palmbladeren. Dit onderste deel van het masker heeft voorouderlijke connotaties. De variatie in de basismaskers is minimaal. De grote verscheidenheid in Epa-maskers zit in de variatie in het bovenste deel van de maskers, die uit naturalistische figuren bestaan zoals dieren, jagers, priesterfiguren, heersers, etc., en welk onderdeel het belangrijkst is tijdens het Epa-feest.

De maskerdansen vormen onderdeel van een groter festival dat de sociale rollen binnen een Yoruba-gemeenschap onderstreept. Met deze maskers worden atletische dansen uitgevoerd, waarmee de kracht en moed van de jonge mannelijke dansers worden uitgebeeld en kwade krachten worden geweerd. Sommige maskers wegen wel rond de 35 kilo, maar het gemiddelde gewicht is 10 kilo. Er zijn verschillende karakters, zoals krijgers, kruidenkenners, jagers/boeren en moederfiguren; de cultus zou om cultuurhelden draaien (Thompson, in Vander Heyden, 1977:17). Het optreden van deze grote maskers wordt voorafgegaan door het optreden van kleinere en eenvoudigere maskers door jongens.

Epa is niet verbonden aan één specifiek festival, maar is eerder de naam van een bepaald type masker, dat bij verschillende gelegenheden gedanst wordt, hoewel wel vaak op aan vruchtbaarheid gerelateerde feesten. Er is een eindeloze variatie aan combinaties mogelijk, resultaat van een veelheid aan historische en culturele contacten (vander Heyden, 1977:21).

De vrouw die op onderhavig exemplaar is uitgebeeld, staat wellicht symbool voor vruchtbaarheid en vormt de ultieme kracht waarop de gemeenschap leunt. In haar baarmoeder bevinden zich de verborgen krachten en de toekomst van de gemeenschap.

Het Epa-masker op pagina 76 (foto 59) in Yoruba religious carving van priester Kevin Carroll, 1967, via wie het beeld ook is aangekocht, stond model. Dezelfde Carroll beschrijft dat de symbolische betekenis die wordt toegekend aan dergelijke beelden, niet vanzelfsprekend is en dat beeldhouwers zelf niet bewust bezig zijn met het symboliseren van abstracte ideeën (pag. 32), dan wel met het weergeven van bepaalde herkenbare emblemen van culten. Elke voorstelling heeft een bepaalde betekenis, maar deze wordt niet als essentieel beschouwd voor Yoruba houtsnijkunst. Carroll ziet de Yoruba beeldhouwkunst als profaan en niet zozeer religieus van aard.

De Epa-maskers worden de rest van het jaar bewaard in een speciale ruimte in het huis van een oudere en ontvangen ieder jaar offers en gebeden.

De Yoruba zijn een urbaan Afrikaanse volk. Al vanaf de 11e eeuw was hun eerste stad, Ile-Ife, het centrum van een invloedrijke stadstaat, en gauw volgden andere stadstaten met bruisende centra. Deze ontwikkeling heeft zich tot de dag van vandaag voortgezet. De Yoruba cultuur heeft nauwe raakvlakken met die van de Fon in zuidelijk Benin en Togo. Hun politieke systemen en religieuze werelden zijn vrijwel identiek, en ook de kunsten van beide groepen tonen wederzijdse beïnvloeding.

Veel van de objecten worden gebruikt in de religie en voor het onderschrijven van de leiderschapssystemen van het koninklijke hof en van de ouderengenootschappen, de Ogboni. Deze genootschappen, met zowel mannelijke als vrouwelijke leden, regeren samen met de koning. Ogboni moet machtsmisbruik door de koning voorkomen, fungeren als rechtbank en spelen een hoofdrol bij het kiezen, inaugureren maar ook begraven van koningen.

De Yoruba uit Ekiti-district zijn een mengeling van culturele groepen die in de geschiedenis in het gebied zijn gekomen. Het maakte deel uit van het Benin-rijk tot aan het begin van de 19e eeuw. Overigens zijn Epa-maskers niet verbonden aan een bepaald genootschap.